OSINY – TROCHĘ HISTORII
Osiny są starą wsią, której początki sięgają średniowiecza. Do dziś zachowała się charakterystyczna dla tamtego okresu zabudowa tzw. ,,ulicówki”. O wcześniejszym osadnictwie na tym terenie świadczą znaleziska dokonane podczas badań archeologicznych przeprowadzonych w latach 80-tych XX wieku. W Osinach odkryto pozostałości osady produkcyjnej starożytnego hutnictwa datowanego na pogranicze wczesnego i późnego okresu rzymskiego (od II w. p.n.e. do II w. n.e. ) z 53 piecami dymarskimi oraz ślady osadnicze z epoki kamienia, a na Mokrej Niwie ślady obozowiska z paleolitu (epoka kamienia łupanego) i zabytki z okresu tzw. kultury świderskiej.
Osiny w średniowieczu stanowiły posiadłość ziemską należącą do biskupów krakowskich. W XIV wieku przeszły we władanie klasztoru cystersów w Wąchocku. Dowiadujemy się o tym z wystawionego w 1368 roku dokumentu opata wąchockiego Mikołaja I, który odstąpił wtedy kilka klasztornych wsi na rzecz biskupstwa krakowskiego w zamian za wieś Osiny i część Mirca. Osiny stanowiły jeden z samodzielnie prowadzonych przez klasztor folwarków i przynosiły mu znacznie dochody z produkcji własnej, dziesięcin, czynszów dzierżawnych i propinacji (sprzedaży alkoholu – we wsi istniała karczma). Na początku XIX wieku folwark zatrudniał czterech stałych pracowników (ekonoma, karbowego, owczarza i dziewkę folwarczną) i nastawiony był na uprawę zboża i hodowlę owiec. Osiny należały do opactwa w Wąchocku do roku 1819, kiedy to majątek zakonu uległ kasacie. W 1820 roku folwark został wydzierżawiony Hiacyntowi Podkańskiemu.
Ważnym okresem w historii sołectwa są lata dwudziestolecia międzywojennego. Po upragnionym odzyskaniu niepodległości nastąpiło znaczne ożywienie aktywności społecznej. Jeszcze w czasie I wojny światowej wiejska społeczność podjęła starania o utworzenie w Osinach szkoły. Udało się to w roku 1916. Początki były trudne – nauka odbywała się w wynajętych wiejskich izbach, brakowało podstawowego wyposażenia i pomocy dydaktycznych. Pierwsi nauczyciele nie potrafili sprostać wyzwaniu i bardzo szybko rezygnowali z pracy. Sytuacja zmieniła się w 1921 roku, kiedy to Osin przybył Gustaw Kwieciński, późniejszy kierownik szkoły (od 1928 r.) Z jego inicjatywy w 1928 roku została w Osinach utworzona jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej (pierwsza na terenie Gminy Mirzec). Gustaw Kwieciński w znaczący sposób przyczynił się do wybudowania we wsi szkoły z prawdziwego zdarzenia (1933 r.), organizował kulturalne i społeczne życie mieszkańców wsi. Stanisław Kopciał z Mokrej Niwy aktywnie działał w powiatowych strukturach Stronnictwa Ludowego.
Tragiczne karty w historii Osin zapisała II wojna światowa. We wrześniu 1939 roku wieś została zbombardowana. Korpus jednej z niemieckich bomb, które spadły wtedy na Osiny, można obejrzeć w miejscowej szkole. 10 czerwca 1940 roku Niemcy aresztowali kierownika szkoły (Gustawa Kwiecińskiego) , który kilka miesięcy później (9 grudnia) zginął w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen w Oranienburgu koło Berlina. Wielu mieszkańców Osin zaangażowało się w działalność konspiracyjną (Bataliony Chłopskie, Armia Krajowa). Dotykały ich za to represje ze strony okupanta (więzienie, obozy koncentracyjne). Rankiem 17 grudnia 1942 roku we wsi zjawili się Niemcy. Od hitlerowskich kul zginęła rodzina Ankurowskich ( ojciec i trzech synów). Wydarzenie to upamiętnił w wierszu „Martwe sokoły” pochodzący z Osin poeta Jan Wiatr. Przy drodze przez wieś, na dawnej posesji Ankurowskich, stoi pomnik poświęcony zamordowanym.
Po wojnie rozwijająca się społeczność Osin podjęła starania o wybudowanie we wsi kościoła i utworzenie parafii. W 1979 roku przy ogromnym zaangażowaniu mieszkańców wzniesiono z kamienia ciosowego świątynię pod wezwaniem Matki Bożej Częstochowskiej. 1 września 1989 roku została w Osinach erygowana parafia.
W 1997 roku oddano do użytku nowy budynek szkolny. 30 maja 2004 roku odbyła się uroczystość nadania Publicznej Szkole Podstawowej w Osinach imienia Gustawa Kwiecińskiego oraz poświęcenia i przekazania sztandaru.
W 2011 roku otwarto w Osinach Centrum Twórczości Ludowej (w wyremontowanym budynku starej szkoły). Aktywnie działa w nim Koło Gospodyń Wiejskich „Osinianki” oraz dziecięcy zespół „Chochliki”. W CTL zgromadzone są również eksponaty związane z historią wsi, dawne narzędzia rolnicze i wyposażenie wiejskich chat. Przekazywane są kolejnym pokoleniom umiejętności związane z tradycyjnym rzemiosłem (uruchomiono m. in. warsztaty tkackie).
OSINY – SKĄD POCHODZI NAZWA NASZEJ WSI?
OSINY – nazwa wywodzi się prawdopodobnie od topoli osiki (osiny, topoli drżącej – Populus tremula L.) – najpospolitszego gatunku topoli, drzewa z rodziny wierzbowatych. Jednak jej źródła można doszukiwać się również w starosłowiańskim słowie „osień” oznaczającym „przed” lub „obok” albo coś oddzielającego, stanowiącego pewną granicę.
OSINY – MOKRA NIWA – nazwa wskazująca na średniowieczne pochodzenie wsi i wywodząca się od słowiańskiej „niwy” (pole uprawne, rola, łan). Przysiółek Mokra Niwa położony jest na podmokłych terenach, nad często wylewającą rzeką Iłżanką i stąd prawdopodobnie określenie – „mokra”.
OSINY – MAJORAT: usytuowany był tam najpierw cysterski, a później dzierżawiony folwark; „majorat” – to majątek ziemski dziedziczony przez najstarszego syna lub najbliższego krewnego.
BITWA POD PAKOSŁAWIEM – PATRIOTRYCZNE ZADUSZKI
Wielkie dziejowe wydarzenia nie omijały Osin i ich najbliższej okolicy. W czasie I wojny światowej, w nocy z 19 na 20 maja 1915 roku, rozegrała się bitwa pod Pakosławiem. Polscy żołnierze z walczącego przy boku Rosji Legionu Puławskiego otrzymali rozkaz marszu przez „pakosławskie błota” w kierunku niemieckich pozycji w tzw. „Osińskim Lesie”. To trudny i niebezpieczny teren. Trzęsawiska oraz doły po wydobyciu torfu były śmiertelnymi pułapkami. Około godziny 21 polskie kompanie zaczęły przedzierać się przez bagna. Zbliżywszy się na odległość kilkudziesięciu kroków do niemieckich okopów w lesie, legioniści poderwali się do szturmu. Nastąpiła gwałtowna wymiana ognia. Polskie ataki załamywały się kilkakrotnie. Wreszcie ubłoceni i przemoczeni legioniści wtargnęli do okopów wroga rozpoczynając zażartą walkę wręcz na bagnety. Zwycięstwo okupione zostało znacznymi stratami: 42 zabitych, 60 rannych i 11 zaginionych bez wieści, którzy prawdopodobnie utonęli podczas przeprawy przez bagna.
Pamiętamy o tych bohaterach i oddajemy im hołd. Każdego roku, w okolicach dnia Wszystkich Świętych, organizujemy „Patriotyczne Zaduszki”. Odwiedzamy symboliczną leśną „Mogiłę” usypaną na bitewnym polu, porządkujemy ją, składamy kwiaty i zapalamy znicze.
Do gminnej ewidencji zabytków zostały wpisane:
- Dom drewniany z ok. 1860 r. (Osiny 89) – z klasycznym układem pomieszczeń: sień, jedna duża izba oraz komora
- Zespół zagrodny (Osiny 51) – dom drewniany i stodoła z lat 20-tych XX wieku
Na terenie wsi stoją przydrożne krzyże i figury z I połowy XX wieku. W parafialnym kościele znajduje się obraz przedstawiający św. Stanisława Kostkę (połowa XIX wieku). W remizie OSP można podziwiać zabytkową ręczną sikawkę strażacką z 1929 roku.
CIEKAWOSTKA: Etnografowie wyróżniają jedyny w swoim rodzaju i występujący tylko w rejonie naszej gminy kobiecy „strój mirzecki”. Charakteryzuje go kolorystyka zapasek i narzutek (czarne wełniaki w białe poprzeczne i wąskie prążki). Egzemplarz tego tkackiego zabytku znajduje się w zbiorach eksponowanych w Centrum Twórczości Ludowej.
TEKST: JACEK KRÓLAK
